Sơ hở an ninh hay sự thiếu hợp tác về tình báo giữa các nước đã tạo ra lỗ hổng giúp phần tử khủng bố len lỏi vào châu Âu thực hiện các cuộc tấn công đẫm máu.
Abdelhamid Abaaoud bị tình nghi là chủ mưu các vụ tấn công liên hoàn ở Paris tối 13/11. Ảnh: Twitter
Một trong các tay súng thực hiện vụ tấn công ở Paris tối 13/11 trước đó tới Syria rồi dễ dàng về nước ngay cả khi phải chịu sự giám sát của chính phủ và hộ chiếu thì bị tịch thu. Điều này cũng đúng với một nghi can khác dù y đã 8 lần bị bắt giữ và có tên trong danh sách những mối nguy hiểm cho an ninh quốc gia Pháp. Thậm chí kẻ bị nghi là chủ mưu gây ra vụ khủng bố, Abdelhamid Abaaoud, khá nổi tiếng trong cộng đồng Hồi giáo cực đoan Bỉ, cũng được cho là từng di chuyển qua lại nhiều lần giữa những khu vực do Nhà nước Hồi giáo (IS) kiểm soát và châu Âu, theo New York Times.
Bình luận viên Katrin Benhold đánh giá các cuộc tấn công liên hoàn đẫm máu ở Paris hồi cuối tuần trước là minh chứng hùng hồn nhất cho thấy châu Âu đang gặp vấn đề trong việc theo dõi, kiểm soát những thanh niên Hồi giáo đã, đang và mong muốn chiến đấu dưới lá cờ đen IS.
Tới thời điểm hiện tại, 6 trong 9 kẻ tấn công ở Paris đều được xác định là người châu Âu nhưng từng đến Syria và quay về nước để gieo rắc nỗi ám ảnh khủng bố trên chính quê hương mình. Điều đáng nói là viễn cảnh này đã được các chuyên gia an ninh cảnh báo suốt hai năm qua.
“Đó là cuộc tấn công mà tất cả mọi người đều lo lắng về nó và cuối cùng nó cũng xảy ra. Những cuộc tấn công gây thương vong lớn nhắm vào hàng loạt mục tiêu mềm được tiến hành rõ ràng bằng các biện pháp quân sự”, Louis Caprioli, phó giám đốc đơn vị chống khủng bố nội địa Pháp từ năm 1998 đến 2004, cho biết.
Thất bại của nhà chức trách trong việc phát hiện ra các âm mưu khủng bố mặc dù đã được cảnh báo trước một lần nữa khơi gợi lại những câu hỏi cũ nhưng ở mức độ cấp bách hơn. Liệu mối đe dọa này có thể được giải quyết ngay tại châu Âu mà không cần gia tăng các động thái quân sự nhằm vào IS ở Iraq và Syria? Liệu hệ thống thông tin tình báo của châu Âu có đủ để đối phó với những hiểm họa đang ngày càng gia tăng? Và liệu có nên cung cấp thêm nguồn lực cũng như quyền hạn cho các dịch vụ tình báo?
Quy mô và phạm vi của các cuộc tấn công mới nhất ở Pháp cho thấy những mối phân vân kể trên là có cơ sở khi mà số lượng người châu Âu đổ về Iraq và Syria để tham gia IS hai năm qua đã tăng lên đáng kể. Hơn 1.000 người Pháp và khoảng 600 người Đức được cho là đã đến Syria gia nhập hàng ngũ quân khủng bố. Bỉ hiện có 520 công dân đang chiến đấu cho IS ở Syria và con số này tại Anh là 750 người, Shiraz Maher, chuyên gia tại Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế về Chủ nghĩa Cực đoan thuộc Đại học King, London, cho hay.
Thách thức
Các quan chức tình báo thường xuyên phàn nàn rằng khả năng nghe trộm các nghi phạm của họ ngày càng bị hạn chế bởi những quy định hay khiếu nại về quyền tự do cá nhân. Trong khi đó, cách thức trao đổi thông tin giữa các đối tượng tình nghi lại tinh vi hơn trước bởi sự phát triển của công nghệ mã hóa.
Những người khác lại than vãn về việc các cơ quan tình báo châu Âu thiếu sự tin tưởng lẫn nhau và từ chối chia sẻ thông tin. Một quan chức chống khủng bố cấp cao của Bỉ cho hay Thổ Nhĩ Kỳ thường không sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu cung cấp thông tin. Theo ông, điều này đã tạo ra những kẽ hở để các nghi phạm khủng bố lợi dụng. Tuy nhiên, một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ lại nói cơ quan tình báo của nước này từng hai lần thông báo với Pháp tên của một trong những kẻ khủng bố Paris nhưng không nhận được phản hồi nào chỉ cho đến khi thảm kịch xảy ra.
“Điều chúng ta cần là một cơ chế chia sẻ thông tin theo thời gian thực”, ông Caprioli, cựu quan chức chống khủng bố, nhận định.
Chỉ ra rằng sáng kiến xây dựng một lực lượng tình báo toàn châu Âu tập hợp những đại diện ưu tú của các cơ quan tình báo hàng đầu được đưa ra sau vụ khủng bố 11/9 của Mỹ không đem lại kết quả, ông Caprioli nhấn mạnh vào sự cần thiết của việc chia sẻ tình báo điện tử và con người, đặc biệt là tại những khu vực mở cửa biên giới ở châu Âu.
Giới chuyên gia chống khủng bố cho rằng thách thức không nằm ở việc xác định các mối đe dọa tiềm tàng mà quan trọng hơn cả là tìm lời đáp cho câu hỏi nên đặt ai vào tình trạng giám sát chặt chẽ. Chỉ riêng ở Pháp đã có tới 3.000 người được liệt vào danh sách các mối hiểm họa.
“Đó rõ ràng là vấn đề về khối lượng”, ông Raffaello Pantucci, giám đốc ban nghiên cứu an ninh quốc tế thuộc Viện các Quân chủng Thống nhất Hoàng gia Anh, bình luận. “Hệ thống của ta đang quá tải. Có quá nhiều cá nhân và vụ việc khiến chúng ta quan tâm nhưng không thể quản lý hết”.
Như trong các cuộc tấn công mới nhất, nhiều tay súng ở Paris từng bị chính quyền chú ý nhưng vẫn có thể thoát được sự kiểm soát.
Samy Amimour, lái xe buýt 28 tuổi, một trong những tay súng tấn công nhà hát Bataclan, bị buộc tội âm mưu khủng bố vào năm 2012. Nghi ngờ y có kế hoạch đến Yemen chiến đấu, nhà chức trách đã tịch thu hộ chiếu và quyết định giám sát pháp lý. Điều này có nghĩa Amimour bị cấm di chuyển và phải thường xuyên báo cáo cho chính quyền.
Dù vậy, một năm sau, Amimour vẫn tìm được cách tới Syria mà không ai phát hiện. Ít nhất một lần mỗi tháng, y liên lạc với gia đình thông qua Skype, tờ Le Monde của Pháp tháng 12 năm ngoái cho biết trong một bài báo viết về việc bằng cách nào mà người cha 67 tuổi của Amimour đã tới Syria để đưa con trai mình về nước. Nhưng theo lời kể của ông này, khi đó, cảnh sát cũng không tới để thẩm vấn Amimour.
Ismael Omar Mostefai, 29 tuổi, một kẻ tấn công khác ở nhà hát, bị chính quyền Pháp đánh dấu S, có nghĩa y là một mối đe dọa cho an ninh quốc gia Pháp. Nhưng Mostefai vẫn có thể đến Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 2013 và vượt biên để sang Syria.
Hai anh em mà cảnh sát nói có liên quan đến vụ tấn công là Salah Abdeslam và Ibrahim Abdeslam cũng được tin là từng có thời gian sống ở Syria. Salah vẫn đang chạy trốn còn Ibrahim đã chết khi tự kích hoạt khối thuốc nổ mang theo mình tại một quán cà phê.
Có lẽ Abdelhamid Abaaoud, kẻ chủ mưu vụ tấn công ở Paris, là ví dụ nổi bật nhất cho thấy người ta có thể dễ dàng qua lại giữa châu Âu và Syria như thế nào. Y được xác định là tới Syria lần đầu tiên vào năm ngoái và ít nhất hai lần khác đến đây mà không bị phát hiện. Lần cuối cùng y đến Syria, sau khi trốn thoát khỏi một cuộc vây bắt của cảnh sát Bỉ hồi tháng một, Abaaoud xuất hiện trên một tạp chí của IS để khoe khoang về việc vì sao mà y vẫn vô sự “dù bị theo dõi bởi rất nhiều nhân viên tình báo”.
